Các quan chức của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trong đầu tuần trước đã đưa ra cảnh báo rằng COVID-19 "vẫn còn rất nhiều ở xung quanh chúng ta", đồng thời cho biết thêm rằng các ca bệnh đang gia tăng trên toàn cầu.1
Tiến sĩ Maria Van Kerkhove, người đứng đầu kỹ thuật về COVID-19 tại WHO cho biết: "Dữ liệu từ hệ thống giám sát dựa trên dữ liệu của chúng tôi trên 84 quốc gia báo cáo rằng tỷ lệ xét nghiệm dương tính với SARS-CoV-2 đã tăng lên trong nhiều tuần". Các đợt lây nhiễm diện rộng mới đã được ghi nhận ở Châu Mỹ, Châu Âu và Tây Thái Bình Dương trong những tháng hè qua. Nhìn chung, tỷ lệ xét nghiệm dương tính là trên 10%. Con số này dao động tùy theo khu vực, điển hình như ở châu Âu, tỷ lệ xét nghiệm dương tính là trên 20% 1 . Đáng chú ý, tỷ lệ lưu hành lây nhiễm cao như vậy trong những tháng mùa hè ở Bắc bán cầu là không điển hình đối với các loại vi-rút đường hô hấp, bởi chúng có xu hướng lây lan chủ yếu ở nhiệt độ lạnh. 2
Vào tháng 4, một nhóm chủng virus mới được gọi là nhóm biến thể FLiRT (dựa trên tên kỹ thuật của hai đột biến của chúng) bắt đầu lây lan, tiếp theo là một biến thể được gọi là LB.1 vào tháng 6. 2 biến chủng này là “hậu duệ” của biến chủng JN.1 và là nguyên nhân của các ca mắc COVID-19 trên toàn cầu hiện nay 3
Tại Việt Nam, bệnh viện Nhi Hải Dương cho biết rằng khoảng 1 tháng trở lại đây, số trẻ em mắc Covid-19 phải nhập viện điều trị tăng cao liên tục. Hiện nay, Khoa Truyền nhiễm bệnh viện thường xuyên có từ 10-15 trẻ mắc Covid-19 điều trị nội trú. 4. Những trẻ nhập viện đều là các em nhỏ dưới 1 tuổi và chưa được tiêm vaccine. Ở Việt Nam, theo hướng dẫn tiêm vaccine COVID-19 của Bộ Y Tế thì trẻ em từ 5 tuổi trở lên mới được tiêm vaccine phòng bệnh. Cho tới thời điểm hiện tại chưa có khuyến cáo việc tiêm cho trẻ ở độ tuổi thấp hơn. Tuy nhiên, kể từ tháng 6 năm 2022, Cục quản lý thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đã cho phép và CDC Hoa Kỳ đã khuyến cáo vắc-xin Moderna và Pfizer-BioNTech cho nhóm trẻ từ 6 tháng đến 5 tuổi ở quốc gia của họ 9. Các quốc gia khác trên thế giới như Trung Quốc, Hồng Kông, Úc, Chille, Canada, Cuba cũng triển khai việc tiêm vaccine cho trẻ dưới 5 tuổi 10, 11. Với tình hình COVID-19 có xu hướng xuất hiện nhiều trở lại và “nhắm” tới đối tượng chưa được tiêm vaccine COVID-19, có thể các chuyên gia y tế Việt Nam đang cân nhắc việc cho phép những trẻ nhỏ từ 6 tháng tới 5 tuổi được đưa đi tiêm phòng để gia tăng sự bảo vệ sức khỏe với các em, giảm nguy cơ lây lan ra cộng đồng như khuyến cáo của các nước đi trước.
Tại sao COVID-19 lại có sự lây lan đột biến vào mùa hè?
Theo CDC Hoa Kỳ, hoạt động của COVID-19 có xu hướng thay đổi theo mùa. Dữ liệu từ bốn năm về các ca mắc COVID-19, số ca nhập viện và số ca tử vong cho thấy COVID-19 có đỉnh điểm vào mùa đông (gần đây nhất là vào cuối tháng 12 năm 2023 và đầu tháng 1 năm 2024) nhưng cũng có đỉnh điểm vào mùa hè (gần đây nhất là vào tháng 7 và tháng 8 năm 2023). Không có mùa COVID-19 riêng biệt như cúm và virus hợp bào hô hấp (RSV)5
Có 3 nguyên nhân chính được cho rằng là đã dẫn đến sự lây lan diện rộng của COVID-19
Lý do đầu tiên là do sự thay đổi hành vi của con người trong mùa hè.8 Khi thời tiết nóng lên, chúng ta dành nhiều thời gian hơn ở không gian trong nhà có máy lạnh, nơi xảy ra hầu hết quá trình lây truyền vi-rút. Việc đóng cửa sổ để giữ mát làm giảm thông gió, góp phần tăng nguy cơ lây nhiễm vi-rút. Bên cạnh đó, mọi người cũng di chuyển đi du lịch và tham gia các sự kiện đông người như lễ hội thể thao bóng đá Euro hoặc thế vận hội Olympic… Ở trong hoàn cảnh đó, người với người tiếp xúc với nhau nhiều hơn, có cả những người đến từ vùng có nhiều ca mắc COVID hoặc họ có những triệu chứng COVID nhưng cho rằng chỉ là đang mắc cúm.
Ngoài ra, sự xuất hiện của biến thể virus Sars-COV 2 mới là KP.2 (thuộc nhóm biến thể FLIRT) cũng cho thấy khả năng kháng trung hòa cao, nghĩa là biến thể này có thể trốn tránh hệ miễn dịch do vắc xin hoặc do nhiễm các biến thể trước đó tạo ra. Khả năng kháng vắc xin cao hơn này có thể là một phần lý giải cho việc gia tăng số ca mắc COVID-19 do KP.2 6
Cuối cùng, một nhân tố khiến sự lây lan của COVID-19 trở nên mạnh mẽ hơn là do sự thuyên giảm trong việc tiêm nhắc lại vacxin phòng COVID-19. Bà Van Kerkhove cho rằng trong hai năm qua, WHO đã ghi nhận tỷ lệ tiêm vắc xin ngừa COVID-19 giảm đến mức đáng báo động, đặc biệt là trong giới y tế và trong nhóm người trên 60 tuổi, tức hai nhóm người có nguy cơ mắc bệnh cao nhất.7 Điều này cần phải thay đổi ngay lập tức. Sau đợt tiêm chủng vaccine COVID-19 mạnh mẽ trên toàn cầu trong giai đoạn năm 2021-2022, phần lớn các quốc gia không còn đề cập tới việc tiêm nhắc lại các mũi vacxin phòng COVID-19 hàng năm. Theo thời gian, tác dụng của mũi tiêm cuối đã không còn hiệu lực, đặc biệt với các biến chủng mới đã xuất hiện trong thời gian qua.
Vậy chúng ta có thể làm gì để bảo vệ bản thân khỏi nhiễm covid-19 trong mùa hè này và trong mùa thu đông sắp tới?
- Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống xung quanh bạn
- Cải thiện tình trạng thông gió ở nơi ở (mở cửa sổ để lưu thông không khí)
- Duy trì việc sử dụng khẩu trang khi xuất hiện ở nơi công cộng
- Tránh tiếp xúc gần với những người bị bệnh và ở nhà nếu bạn bị bệnh
- Luôn cập nhật và nhận thức được mức độ lây truyền COVID tại nơi bạn sống và làm việc.
- Các đối tượng có nguy cơ cao nhiễm bệnh cần thực hiện tiêm nhắc lại vaccine COVID-19.
Tổng hợp và biên soạn: Nguyễn Khánh Hằng (email: nkh@vpha.org.vn)
Nguồn tham khảo:
1. COVID still 'very much with us' with 20% of tests positive in Europe, WHO warns. Euronews. Accessed August 08, 2024. https://www.euronews.com/health/2024/08/07/covid-still-very-much-with-us-with-20-of-tests-positive-in-europe-who-warns
2. COVID-19 making worrying comeback WHO warns, amid summertime surge. United Nation. Accessed August 08, 2024. https://news.un.org/en/story/2024/08/1152866
3. KATHY KATELLA. 3 Things to Know About FLiRT and LB.1, the New Coronavirus Strains. Yale Medicine. Accessed August 08, 2024. https://www.yalemedicine.org/news/3-things-to-know-about-flirt-new-coronavirus-strains
4. Minh Khang. Hải Dương: Nhiều trẻ dưới 1 tuổi mắc Covid-19. Sài Gòn Giải Phóng Online. Accessed August 08, 2024. https://www.sggp.org.vn/hai-duong-nhieu-tre-duoi-1-tuoi-mac-covid-19-post752700.html
5. John Parkinson. COVID-19 Is Hitting Its Summer Surge. Infection Control Today. Accessed August 08, 2024. https://www.infectioncontroltoday.com/view/covid-19-is-hitting-its-summer-surge
6. Cảnh báo biến thể COVID-19 mới lây nhanh hơn, né miễn dịch tốt hơn. Thông Tấn Xã Việt Nam. Accessed August 08, 2024. Accessed August 08, 2024. https://tuoitre.vn/canh-bao-bien-the-covid-19-moi-lay-nhanh-hon-ne-mien-dich-tot-hon-20240506144518816.htm
7. WHO warns about rising COVID-19 cases globally amid 'alarming decline' in vaccine coverage. Anadolu Agency. Accessed August 08, 2024. https://www.aa.com.tr/en/latest-on-coronavirus-outbreak/who-warns-about-rising-covid-19-cases-globally-amid-alarming-decline-in-vaccine-coverage/3296579
8. Why COVID Surges in the Summer. Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health. Accessed August 16th,2024 https://publichealth.jhu.edu/2024/why-covid-cases-rise-every-summer
9. CDC Recommends COVID-19 Vaccines for Young Children. Centers for Disease Control and Prevention. Accessed August 18, 2024. https://www.cdc.gov/media/releases/2022/s0618-children-vaccine.html
10. The 7 countries where kids under 5 years old are eligible for COVID-19 vaccines, and how the roll-outs are shaping up. The Bussiness Insider. Accessed August 18, 2024. https://www.businessinsider.com/countries-where-kids-under-5-getting-covid-19-vaccines-2022-4
11. Tiêm phòng chống COVID-19 cho trẻ em. Chính phủ Canana. Accessed August 18, 2024. https://www.canada.ca/content/dam/phac-aspc/documents/services/publications/diseases-conditions/covid-19-get-facts-vaccinating-children/facts-covid-19-vaccine-children-vie.pdf