1. Dịch tễ học

Xu hướng theo mùa (2024–2025): Dữ liệu mới nhất cho thấy hoạt động của virus cúm A đạt đỉnh vào đầu năm 2025, sau đó giảm dần, với tỷ lệ mắc bệnh đường hô hấp cấp tính ở mức rất thấp trong tháng 7/2025. Hầu hết các khu vực đều ghi nhận mùa cúm đến sớm hơn, chủ yếu do các chủng cúm A gây ra, sau đó chuyển sang giai đoạn có sự xuất hiện đồng thời của cả cúm A và B. Gánh nặng bệnh tật chủ yếu rơi vào người lớn trên 45 tuổi với các ca nhập viện liên quan đến cúm, và trẻ em dưới 5 tuổi với các bệnh do virus đường hô hấp khác như RSV. Đáng chú ý, số ca tử vong ở trẻ em do cúm trong mùa 2024–2025 tại Hoa Kỳ đã đạt mức cao kỷ lục, cho thấy tác động của dịch cúm vẫn còn tiếp diễn.

Sự xuất hiện của Cúm gia cầm A (H5N1): Chủng cúm A H5N1 độc lực cao đã lây nhiễm trên nhiều loài và khu vực, với các ca nhiễm ở người xuất hiện rải rác, đặc biệt tại châu Mỹ và Đông Nam Á. Những đợt bùng phát ghi nhận tỷ lệ tử vong cao, tuy nhiên nguy cơ đối với dân số nói chung hiện vẫn ở mức thấp.

Các phân nhóm chính: H1N1pdm09 và H3N2 vẫn là hai phân nhóm chính của virus cúm A theo mùa, trong đó H1N1pdm09 chiếm gần 20% tổng số ca mắc trên toàn cầu. Cả hai phân nhóm này vẫn tiếp tục lưu hành và biến đổi, đòi hỏi việc giám sát dịch tễ liên tục và cập nhật vắc-xin thường xuyên để đảm bảo hiệu quả phòng bệnh.

​​2. Biến đối kháng nguyên nhanh chóng: những phát hiện mới

• Biến đổi di truyền và tác động đến vắc-xin: Biến đổi kháng nguyên là quá trình virus cúm A tích lũy dần các đột biến trên các protein bề mặt là hemagglutinin (HA) và neuraminidase (NA). Các nghiên cứu gần đây đã xác định được một số đột biến HA quan trọng (như S91R, S181T, S200P, I312V, K319T, I419M, E523D) có khả năng làm tăng tốc độ lây lan virus, thay đổi khả năng bám vào thụ thể, giảm hiệu quả nhận diện của kháng thể và tăng khả năng “né tránh” hệ miễn dịch tốt hơn. Những thay đổi này làm suy giảm hiệu lực của vắc-xin hiện tại, đòi hỏi việc cập nhật vắc-xin theo mùa một cách thường xuyên và kịp thời.
• Cơ chế né tránh miễn dịch: Các nghiên cứu về đột biến trong quần thể đã làm rõ cách các chủng cúm bị biến đổi kháng nguyên phát triển mạng lưới tương tác phức tạp giữa các đột biến trong protein HA. Nhờ đó, virus có thể né tránh được cả những phản ứng kháng thể rộng do từng nhiễm bệnh hoặc tiêm vắc-xin trước đó. Bên cạnh đó, sự thay đổi trong các mẫu glycosyl hóa trên protein HA càng bảo vệ virus khỏi sự phát hiện của hệ miễn dịch. Những cơ chế này chính là lý do khiến virus cúm vẫn tồn tại dai dẳng trong cộng đồng, bất chấp các nỗ lực tiêm chủng và miễn dịch tự nhiên đang diễn ra.
• Thích nghi về cấu trúc: Một phát hiện mới cho thấy virus cúm A có khả năng tự động thay đổi hình dạng của chúng - chuyển đổi giữa dạng cầu và dạng sợi - để thích ứng với các yếu tố gây áp lực từ môi trường, như kháng thể kháng virus hoặc sự không tương thích với vật chủ. Sự thay đổi hình thái này giúp virus tăng khả năng lây nhiễm và né tránh hệ miễn dịch.
• Nghiên cứu vắc-xin phổ rộng: Tốc độ biến đổi kháng nguyên nhanh chóng của virus cúm khiến các loại vắc-xin hiện tại gặp nhiều thách thức, từ đó thúc đẩy hướng nghiên cứu vắc-xin phổ rộng. Các phương pháp này tập trung vào các vùng cấu trúc bền vững của protein HA (đặc biệt là phần gốc) và ứng dụng các công cụ tính toán để xác định những vị trí kháng nguyên ít thay đổi với mục tiêu là tạo ra vắc-xin có khả năng bảo vệ rộng hơn và kéo dài hơn.

3. Giám sát liên tục và định hướng tương lai

• Giám sát bộ gen: Việc theo dõi di truyền liên tục đã cho thấy sự xuất hiện của các dòng biến thể với cấu hình kháng nguyên thay đổi, làm nổi bật nhu cầu chia sẻ dữ liệu toàn cầu và giám sát theo thời gian thực để cung cấp thông tin cho việc lựa chọn chủng vắc-xin hàng năm. Mô hình cấu trúc hỗ trợ dự đoán biến thể mới nổi nào có thể né tránh khỏi khả năng miễn dịch hoặc liệu pháp kháng vi-rút.
• Ý nghĩa đối với sức khỏe cộng đồng: Sự tiến hóa liên tục của cúm A - được thúc đẩy bởi sự biến đổi kháng nguyên nhanh chóng - nhấn mạnh tầm quan trọng của nghiên cứu tích hợp về virus học, miễn dịch học và tính toán để dự báo các đợt bùng phát, tối ưu hóa vắc-xin và quản lý tác động của cả các mối đe dọa đại dịch theo mùa và mới nổi như H5N1.

KẾT LUẬN

Vào năm 2025, nghiên cứu nhấn mạnh rằng sự biến đổi kháng nguyên nhanh chóng - kết hợp với sự thích nghi hình dạng virus mới được quan sát và các đột biến protein HA mới nổi - vẫn là thách thức trọng tâm trong việc kiểm soát nhiễm trùng cúm A, đòi hỏi phải tăng cường giám sát, cập nhật vắc-xin và phát triển các chiến lược tiêm chủng bảo vệ rộng rãi hơn.

________________________________________________________________________________________

Tài liệu tham khảo

1. Liu Y, Tan TK, Mccoy LE. The Antigenic Variability and Rapid Evolution of Influenza A Virus: Challenges and Prospects for Vaccine Design. Nat Rev Immunol. 2023;23(5):361-374. doi:10.1038/s41577-023-00799-1 

2. De Graaf M, Fouchier RAM. Role of Airborne Transmission in the Spread of Influenza A Viruses. Curr Opin Virol. 2024;60:101676. doi:10.1016/j.coviro.2024.101676 

3. Zhang Y, Li K, Chen W, et al. Structural Adaptation of Influenza A Virus Particles Is Driven by Host and Immune Pressure. Science. 2024;383(6681) 

4. Wu NC, Wilson IA. Structural Insights into the Design of Novel Anti-Influenza Therapies. Nat Struct Mol Biol. 2024;31(1):13-23. doi:10.1038/s41594-023-01003-7 

5. World Health Organization. Recommended composition of influenza virus vaccines for use in the 2024-2025 northern hemisphere influenza season. WHO Web site. Published February 2025. Accessed July 21, 2025. https://www.who.int/teams/global-influenza-programme/vaccine-recommendations 

6. Centers for Disease Control and Prevention. Weekly U.S. Influenza Surveillance Report. CDC Web site. Updated July 12, 2025. Accessed July 21, 2025. https://www.cdc.gov/flu/weekly/

7. Krammer F. The Human Antibody Response to Influenza A Virus Infection and Vaccination. Nat Rev Immunol. 2019;19(6):383-397.